@InkuizitoriMoth shkruajti:
“Cili është romani më i bukur nga të gjithë?”. Pyetje e vështirë, dhe prandaj është nga lloji i pyetjeve që bëhet rëndom në një kohë kur gjërat duken aq të lehta për tu bërë sa edhe për tu thënë, alias kohë e fëmijnisë. Sa më tepër jeta i afrohet fundit “të thënës dhe të bërës”, aq më e pamundur duket përgjigja e kësaj pyetje, e pra aq më e pamundur mundësia që të bëhet një pyetje e tillë, e cila rëndom merr një përgjigje që nuk është përgjigje: “Varet se çfarë … se si … etj etj".
E pra bën vaki të ndodhë në jete e pamundura (“jeta është e çuditëshme” ha ha çfar shprehje!). Pikërisht kjo pyetje mu bë nga një relativisht i rritur, por njëkohësisht akoma kalama nga pikpamja që nuk kishte lexuar me impenjim serioz asnjë roman, përveç të bezdisurve “lexim jasht klase” të rekomanduar në shkollë nga melejezysha. Pra nuk ishte nga ata “që lexojnë libra”. I thashë këtij injoranti fatlum të letrave:
-Kam zili gjendjen tënde të virgjër tutje larg letërsisë së madhe, cilësore, artistike. Sigurisht që letërsia artistike vlen shumë për të kuptuar veten, të tjerët dhe jetën, por nuk jep gëzimin e vërtetë të leximit. Në vënd tënd, e me këto mend që kam sot, do të lexoja vetëm romanin policor dhe fantashkencor, dmth çfarë konsiderohet me lajthitje paraletërsi ose letërsi e dorës dytë. Nuk zgjatem më tepër, sepse arsyet përse nuk i kuptojnë, më saktë nuk i pranojnë, as ata që “lexojnë libra”; vetëm ata që shkruajnë libra ndoshta mund të kuptojnë. Flasim më vonë për këtë. Megjithatë ekzistojnë romane artistikë niveli të lartë që janë strukturuar si roman policor, psh Vëllezërit Karamazof, ose Konti i Montekristos që është vërtet “romani më i bukur nga të gjithë”, sipas meje, madje edhe sipas Umberto Eco - u zgërdhiva me tallje dhe vazhdova ligjërimin:
-Konti i Montekristos është letërsi puro, ngazëllim i vërtetë si lexim. Ta rekomandoj leximin e tij, e të kam zili që ti e lexon për herë të parë. Mbaj mënd se kur e kam lexuar për herë të parë akoma në moshë fëmijë, koha per të ngrënë dhe për të fjetur më dukej sikur i vidhej leximit, harxhim kohe kot, deri vuajtje ngaqë ndërpritej qefi i leximit me përmasa gati orgazme. Përveç kësaj është roman formues bazë mbi të cilin shkruhen të tjerë më pas si tullat vendosur mbi gur themeli. Konkretisht një tjetër “roman më i bukur nga të gjithë”, Të Mjerët, qëndron mbi Konti i Montekristos si Dhjata e Re i mbivendoset Dhjatës së Vjetër, për më tepër edhe si kuptim, sepse Konti i Montekristos është Drejtësia, ndërsa “Të mjerët” është Falja. E gjithë letërsia në vazhdim është përpjekje e çoroditur për të shkuar përtej, përpjekje pa sukses përderisa nuk është lajmëruar akoma Testamenti i Plotë. Dëshmi për këtë është Antiromani. Por tërë këtë nuk janë akoma punë për ty, natyrshëm të duken abrakadabra. Hë për hë, punë për ty është leximi i Konti i Montekristos.
Deri këtu është hyrja e shkrimit, megjithse pak e gjatë dhe pa shumë lidhje me vazhdimin përveç si përgatitje, prap ka vlerë në vetvete. Vazhdoj rrëfimin.
Rishtari ju fut me qef leximit dhe ishte shumë entuziast dhe shumë mirnjohës për rekomandimin e “romanit më të bukur nga të gjithë”. Si rëndom rishtarët, mbante shënim paragrafe të tëra, të cilat me kohë i mësoi përmëndsh, dhe i pëlqente shumë të diskutonte për to. Gjë që e bëja me qefin e mjeshtrit për dishepullin e sapo iniciuar në zanat, por edhe sepse kujtoja rininë duke rikujtuar situata gjysëm të harruara të librit që, të rifreskuara, rizbuloheshin më me shumë dhe tjetër domethënie për pjekuri të fituar në vite.
Në njërin nga këto diskutime më habiti fakti që quajti abat Faria-n “shkencëtari Faria”. Je në vete - i thashë - çfar je duke thënë? Nga e gjete këtë shkencëtar Faria? Nuk ekziston asnjë shkencëtar Faria në libër!
-Ekziston që ç’ke me të, por ti nuk e mban mend mirë, ndërsa unë tani sapo lexoj librin.
-Nuk është punë kujtese, është punë koncepti, arketipi, prifti është një gjë, shkencëtari është një gjë krejt tjetër. Që abat Faria është prift, nuk është gjë dosido dhe e rastit, por është në funksion të idesë. Rioshi Edmond Dantes rigjen atin e humbur në burg, i cili e rilind shpirtërisht, kulturorisht dhe financiarisht (i tregon sekretin e thesarit), trasformoi në kont një copë marinari.rketipi i atit dhe birit. Kjo nuk është gjë që mund të harrohet, më kollaj harron tërë librin. Abat Faria qënka shkencëtar; mirë që nuk është presor fiskulture! Kapja me sukses e arketipit garanton suksesin e këtij libri (dhe jo vetem), dhe arketipi “abat” është njëri prej tyre, biles më kryesori.
-Po ti nuk më beso mu?!
-Jo, nuk të besoj ty! Asnjeri nuk besoj për këtë gjë, as Dyma nuk besoj! Nga varri të ngrihet nuk e besoj! Për ca gjëra as autori nuk vihet në hesap!
-Mirë atëherë, prit ktu, ulu pi një kafe tek ky bari, për gjysëm ore jam këtu me libër në dorë.
Mbas një gjysëm ore nuk isha ndjerë më keq në jetën time, dishepulli kishte të drejtë. Rrotullo librin andej, rrotullo këndej, gjithandej shkruhej “scienzato Faria”. Ta marrë dreqi, po si është e mundur kjo? Si gjithnjë shpëtimi kërkohet në Web, rroftë Interneti! Pam pam pam tastierës në ekran të celularit, u zgjidh misteri, por gjë që më bëri të ndjehem akoma më keq.
Pak a shumë historia shumë e dhëmbur është kjo: Konti i Montekristos përkthehet në italisht në vitin 1869, një përkthim jetëgjatë që reziston pothuaj dyshekuj pa ndryshuar presje. Në vitin 1984 shtëpia botuese Mondadori e ribotoi kalk me të vetmin ndryshim: meqë përkthyesi i botimit të mëparshëm ishte anonim, atëherë kuratorët për formalitet sajuan pseudonimin Emilio Franceschini, kurrë i qenë i gjallë si person në këtë botë.
Përkthimi i fantazmës “Franceschini” vazhdoi aventurën i ribotuar nga shumë botues italianë derisa botuesi Donzelli i nxorri bojën në Parathënie-n e një botimi të ri (viti 2010) pranë origjinalit, ku përshkruante hetimin e kushtueshëm (harxhim kohe, pare, energji) që kish bërë për të zbuluar historinë.
Përmasat e masakre letrare të përkthimit të Franceschinit gjënden në Wiki si krahasim midis origjinalit freng dhe versionit italian në fjalë; kushedi sa paragrafë zhdukur fare ose mbeturina paragrafësh me tjetër kuptim. Por fatkeqsisht nuk gjëndet kurrkundi një arsyetim mëse elementar dhe evident: e pabëra ka motive antiklerikale, mandje antibesimtare, sepse përveç shkëmbimit antiklerikal nga “abat” në “shkencëtar”, në përkthim është zhdukur në mënyrë konstante emërtimi i Zotit, Providencës, hyjnores, të shënjtës. E megjithkëtë arsyet e mosvënies re të kësaj masakre dyshekullore, botuesi Donzelli ja vesh faktit se vepra në fjalë konsiderohej paraliteraturë (referuar esesë Elozh i Montekristos i Umberto Eco-s) ose letërsi pa rëndësi e dorës së dytë, e prandaj nuk i ishte dhënë vëmëndja e duhur verifikimit të korrektësisë së përkthimit. Vetë Umberto Eco në esenë Të thuash pothuaj të njëjtën gjë. Përvoja të përkthimit arsyet ja pason problemit gjuhësor të përkthimit, sipas tij përkthyesi Franceschini e ka quajtur “shkencëtar Faria” sepse abbé=prift përkon në italisht me abate që është murg manastiri, jo prift kishe. Sipas Eco-s do të ishte qesharake të konsiderohej rasti si antiklerikalizëm. Por është është më tepër se qesharake, është edhe tragjike, mër po edhe trapllike - në fakt hileqare -, të mos konsiderohet fakti që nga 40 rastet e krahasimeve midis përkthimit dhe origjinalit të përshkruara në linkun e rekomanduar më lart të Wikit, në 21 raste zhduket si term Zoti, Providenca, hyjnorja, e shënjta, plus zhduken paragrafë të tërë, gjymtohen fraza dhe pervertohen kuptime lidhur me këto terma.
Lëre mos e nga se ç’mund të ishte konsiderata se një gjë të tillë nuk arriti ta bëjë as Shtëpia Botuese Naim Frashëri, atëbotë ideologjikisht e justifikuar dhe shumë më e interesuar se antiklerikët italianë për të zhdukur priftërijtë dhe Providencën nga faqet e librave (dhe jo vetëm). Në përkthimin e parë shqip atëbotë, zanati i Farias shqipërohet “abat”. Edhe në ekran të filmit homonim italo-francez, aq të dëshiruar dhe shum të dashuruar nga të gjithë nivelet dhe kategoritë e shoqërisë shqiptare të kohës, përkthehej njësoj “abat Faria”.
(spunto nga Ditar i një albanezi)
Postime: 27
Pjesëmarrësit: 8
